مگس مدیترانه ای میوه های مرکبات و راهکار مقابله با آن

Mediterranean fruit fly

Ceratitis capitata

مگس میوه مدیترانه ای آفتی مهم با اهمیت اقتصادی بالا است و خسارت به میوه ها نسبتاً زیاد و گاهی تا ۱۰۰ درصد میوه ها توسط آفت آلوده می شوند. این آفت در شرایط مساعد تا ۱۲ نسل در سال تولید می‌کند و در شرایط آب و هوایی ایران تا ۵ نسل در سال گزارش شده است.

مگس میوه به دلیل پراکندگی وسیع در سراسر جهان، تکثیر بسیار سریع، توانایی آن برای تحمل آب و هوای سردتر نسبت به سایر گونه های مگس میوه های گرمسیری و طیف وسیعی از میزبانان، در بین گونه های اقتصادی مگس میوه، رتبه اول را دارد.

مگس میوه مدیترانه ای از آفات مخرب جهانی است که نسبت به سایر گونه‌های مگس میوه دارای دامنه میزبانی وسیع تری است و می تواند بیشترین خسارت را به بار بیاورد. هلو، خرمالو، انجیر، سیب زرد، آلو و گلابی و مرکبات از جمله میزبان‌های این آفت هستند.

محققان منشا این حشره را آمریکای جنوبی می دانند ولی با توجه سازگاری اکولوژیکی با آب و هوای منطقه غرب آسیا که موجب ازدیاد بیش از حد این حشره در این منطقه شده است با نام مگس میوه مدیترانه ای شناخته می شود.

این مگس میوه از آفات قرنطینه داخلی ایران محسوب شده اما در برخی استان های از جمله گلستان، مازندران، تهران و یزد در فهرست آفات همگانی جای دارد.

حشره کامل این آفت به طول ۳-۵ میلیمتر  بوده که از مگس خانگی کمی کوچک تر و رنگ چشم آن آبی تیره ، شکم متمایل به زرد با نوارهای عرضی روشن پوشیده از مو های زبر سیاه ، بالها شفاف و دارای سه نوار تیره می باشد.

حشره ماده دارای اندام تخم ریز مشخص در عقب بدن و حشره نر دارای یک جفت موی حسی قاشق مانند در بالای پیشانی می باشد.تخم مگس میوه به رنگ سفید روشن و در قسمت وسط کمی انحناء دارد. لاروهای مگس میوه به رنگ سفید مایل به کرم ، بدون پا ، بدن دوکی شکل و و نسبتاٌ پهن و دارای سری نوک تیز می باشد.

حشره کامل مگس میوه ، ۳ تا ۵ روز بعد از مرحله شفیرگی ، با دریافت مواد قندی و پروتئینی که از شهد گلها ، عسلک ترشح شده حشراتی مثل شته ها، میوه های در حال فساد و باکتریها و قارچهای روی برگ ، به بلوغ جنسی رسیده و شروع به جفت گیری و تخم ریزی می کند. حشره ماده تخم های خود را در دسته های ۲ تا ۳۰ عددی در داخل پوست میوه های در حال رنگ گرفتن و یا میوه های پوست نازک رسیده قرار می دهد. یک حشره ماده به طور متوسط ۲۰ عدد تخم در طول روز و حدود هزار عدد در طول دوره زندگی خود می گذارد که این تخم ها بعداز ۲ الی ۴ روز تفریخ میشوند.

لاروها ابتدا از پوست و سپس از گوشت میوه تغذیه می کنند. چون لارو از میوه تغذیه می کند  این میوه ها  زودتر از موعد تغییر رنگ داده و به حالت زودرسی غیر طبیعی  می رسند، بنابراین میوه دچار پوسیدگی شده و در نهایت منجر به  ریزش میوه میشود. طول دوره لاروی نیز با توجه به دمای محیط و نوع میزبان از ۷ الی ۵۰  روز متغییر می باشد.

لاروها بعداز تغذیه کافی ، از میوه  خارج شده و در داخل خاک تبدیل به شفیره میشوند. عمق شفیرگی در خاکهای مختلف با توجه به نوع بافت خاک ۳-۵ سانتیمتر و طول دوره شفیرگی از ۱۰ تا ۴۰ روز متغییر می باشد. بعد از پایان مرحله شفیرگی ، حشره کامل از خاک  خارج شده و بعد از یک تغذیه مناسب  شروع به جفت گیری و تخم ریزی می کند.

زمستان گذرانی این حشره در مناطق معتدل  به صورت حشره کامل است. در هوای خنک حشرات کامل در روی سطح برگها و در قسمتهای جنوبی درخت فعالیت می کنند ولی در دماهای بالا، حشرات ترجیح می دهند در لابلای شاخ و برگ درختان مستقر شده و کمتر در معرض نور و گرمای مستقیم قرار گیرند. در عین حال  که مگس میوه مدیترانه ای  حشره ای کم تحرک است ،چنانچه در معرض باد شدید قرار بگیرد می تواند تا ۲۰ کیلو متر جابجا شود.

مگس های بالغ باتوجه به ظهور میوه های میزبان ممکن است فعالیت خود را از اردیبهشت ماه آغاز کنند و تا چهار نسل همپوشان (در یک زمان مراحل مختلف زندگی مگیس را داشته باشیم) تولید کنند که متوسط طول دوره هر نسل آن بر حسب شرایط آب و هوایی و نوع میزبان ۱/۵-۱ ماه و حداقل ۲۸ روز است.
زمستانگذرانی آفت اغلب بصورت شفیره درون خاک است (بصورت حشره بالغ هم زمستانگذرانی می کنند). تخم ها بین ۱/۵ تا ۳ روز درهوای گرم (و زمان بیشتر در شرایط آب هوایی خنک تر) تفریخ می شوند. لاروهای خارج شده در دمای ۱۸-۱۶ درجه سلسیوس به مدت ۱۱-۶ روز با ایجاد تونل داخل میوه های میزبان تغذیه میکنند که باعث ریزش میوه های آلوده حین و پس از رشد لارو می شود.

بطور کلی در شرایط آب وهوایی معتدله سرد و سردسیر نشو و نمای آفت در فصل زمستان دچار وقفه میشود و حشره در مرحله شفیرگی زمستان گذرانی میکند. بررسی ها نشان داد که مدت زمان تفریخ تخم این آفت ۱.۵ تا ۳ روز می باشد و در دمای پایین طول دوره جنینی افزایش پیدا میکند. همچنین طول دوره لاروی در دمای ۲۵ تا ۲۶ درجه سلسیوس از ۶ تا ۱۰ روز متغیر می باشد. خسارت آفت از دو طریق تخم ریزی در بافت میوه و تغذیه لارو از گوشت میوه می باشد. طول دوره زندگی این آفت از۲۱تا۳۰روز، طول دوره جنینی از۱تا۳روز، طول دوره لاروی از۶تا۱۶روز و طول دوره شفیرگی از۶تا۱۳روز متغیر می باشد.

شفیره در خاک تشکیل می شود . حشرات کامل به صورت تجمعی از شفیره و خاک خارج می شوند. آستانه فعالیت تخمگذاری حشره ۱۷ درجه سانتیگراد بوده و در کمتر از این دما حشره تخمگذاری نمیکند.

از جمله بالا می توان نتیجه گرفت که اگر در زمان رسیدن میوه های مرکبات که از اواخر شهریور ماه شروع می شود، سرمای پاییز زود بیاید و به عبارت دیگر سرمای زودرس داشته باشیم و میانگین دمای اواخر شهریور و اوایل پاییز به ۱۷ درجه سانتیگراد یا کمتر از آن برسد فعایت و بویژه تخمگذاری این حشره متوقف می شود و بدون نیاز به مقابله علیه آن، بصورت طبیعی خسارت این آفت کنترل می شود.

با کلیک روی این پاراگراف و مطالعه نشریه شناسایی و کنترل مگس میوه مدیترانه ای که بخش ترویج جهاد کشاورزی استان مازندران اقدام به تهیه و توزیع آن نموده است، می توانید به صورت کامل تر و دقیق تر با این این آفت و راه های مقابله با آن آشنا شوید.

راه های مقابله با مگس مدیترانه ای

• استفاده از کارت های زرد چسبنده

از کارتهای رنگی چسبدار برای تشخیص حضور، ردیابی و پایش آفات، مبارزه به روش شکار انبوه بدون استفاده از جلب کننده ها و گاهی همراه با فرمونها و سایر جلب کننده ها استفاده می شود. استفاده از تله های چسبنده آسانترین و ارزانترین روش در پیش آگاهی و مبارزه با آفات می باشد. تله های چسبنده معمولا در دو رنگ زرد و آبی عرضه شده است. حشرات به طول موج های انعکاسی بین ۳۰۰ تا ۶۵۰ نانومتر جلب شده و به آنها می چسبند و با روش مکانیکی می توان نسبت به شکار انبوه آفات در گلخانه ها و باغات اقدام کرد. از کارتهای زرد چسبدار برای شکار آفاتی نظیر شته های بالدار، سفید بالک ها، مگس های میوه (شامل مگس مدیترانه ای، مگس گیلاس و مگس زیتون، مگس های مینوز، پسیل ها و زنجرکها) استفاده می شود.

در صورتی که هدف ردیابی آفت باشد، کارت زرد را در هر هکتار به تعداد حداقل ۳ عدد نصب نمایید. اگر هدف شکار انبوه باشد، لازم است برای هر درخت حداقل یک کارت زرد استفاده شود.

• استفاده از فرمون های جنسی به همراه تله دلتا

فرمون جنسی به همراه چسب یا مایع چسبناک در تله های دلتا قرار داده می شود (این تله به نحوی تا خورده می شود که تله به شکل مثلث در می آید. سپس دو سیم مجزا که در انتهای سیم نگهدارنده وجود دارد در داخل سوراخ های تعبیه شده در قسمت بالائی تله قرار داده می شوند به نحوی که تله توسط سیم نگهدارنده قابل نصب باشد. صفحات چسبناک به طور مجزا در قسمت انتهائی تله قرار داده می شود.بعضی از انواع تله دلتا یک تکه بوده و به منظور بر رفع آلودگی محیطی یا مشکل جدا شدن کپسول ،فرمون در داخل تله ترکیب شده و آماده مصرف می باشد).

اگر تعداد مگس های شکار شده در هر نوع از تله ها در روز در هر هکتار کمتر از یک مگس باشد،آلودگی کم که خسارت چندانی ندلرد و اگر در یک تله در روز ۳ تا ۵ مگس باشد شدت آلودگی و خسارت بالا بوده که نیاز به کنترل بیشتر دارد.

فرمون ها پیام های شیمیایی جنسی هستند (فرمون برای آفت های مهم و مختلف حشرات  در دنیا موجود می باشد).

بایستی در نظر داشت که نگهداری فرمون ها کمی از مواد جلب کننده دیگر  مشکل تر است. چونکه قبل از استفاده بایستی در دمای ۰-۴ درجه سانتیگراد نگهداری شود. بدین معنی که این محصول قبل از فروش به باغدار بایستی در یخچال نگهداری شود.

و فرمون ها هر ۶-۴ هفته بایستی تعویض شوند چونکه کارایی آن ها به شدت کاهش می یابد.

• مایع سراتراپ

مایع سراتراپ جلب کننده غذایی مگس های مدیترانه ای می باشد و به صورت تنها استفاده می شود و نیاز به سموم دیگر نمی باشد.

برای استفاده از این مایع از تله های مخصوص سراتراپ استفاده می شود (این تله مخصوص مایع سراتراپ بوده و جهت شکار مگس های مدیترانه به کار برده می شود.این تله از دو قسمت بدنه و درپوش تشکیل شده است که در قسمت بدنه سه سوراخ دایره ای شکل جهت قرار گرفتن سه تیوپ پلاستیکی تعبیه شده است.طراحی تله به گونه ای است که مگس ها به راحتی وارد تله شده و در داخل مایع مخصوص سراتراپ می افتند).

تراکم تله در هر هکتار از باغات مرکبات جهت شکار انبوه ۷۰-۱۰۰ عدد می باشد.میزان مصرف مایع سراتراپ ۲۰۰سی سی در هر تله می باشد.

• پروتئین هیدرولیزات

از پروتئین هیدرولیزات به صورت طعمه پاشی، تله گذاری و شکار انبوه استفاده می شود.

طعمه پاشی (لکه پاشی) با پروتئین هیدرولیزات:

۳ لیتر پروتئین هیدرولیزات در ۱۰۰ لیتر آب به همراه ۲۰۰ سی سی مالاتیون مخلوط می شود و به صورت یک ردیف در میان سمت جنوب درختان لکه پاشی (سمپاشی سبک) می شود.

طعمه پاشی یک ماه قبل برداشت شروع و تا پایان برداشت نیز انجام شود.

بهتر است برای محصول بهتر طعمه پاشی در ساعات اولیه صبح انجام شود تا باعث سوختگی و ترک خوردگی میوه به خاطر سم پاشی در ساعات گرم روز نشود.

با توجه به حجم بالای جمعیت آفت، طعمه پاشی بایستی روی یک سوم درختان باغ انجام شود و بایستی عملیات طعمه پاشی در زمان بارندگی به بعد از آن موکول شود.

طعمه پاشی بهتر است با نظر کارشناس تا دوبار در هفته انجام شود.

تله گذاری با پروتین هیدرولیزات:

۵ لیتر پروتئین هیدرولیزات را در ۵ لیتر آب به همراه ۱۰ سی سی مالاتیون مخلوط می نماییم و ۲۵۰ تا ۳۰۰ سی سی از این محلول را در تله های مکفیل قرار می دهیم و آن ها را به درخت ها آویزان می کنیم.

این تله از نظر ساختاری مشابه تله دام بوده با این تفاوت که حالت گنبدی ندارد. این تله همراه با پروتئین هیدرولیزات یا نمک های آمونیوم برای رد یابی مگس های زیتون و مگس مدیترانه بسیار کاربرد دارد. شعاع تاثیر تله های مکفیل با پروتئین هیدرولیزات نزدیک به ۲۰متر است و در فاصله ۴۰متری این تاثیر کاهش می یابد و این تاثیر با رطوبت نسبی کم و دمای بالا، افزایش می یابد. نسبت جنسی مشاهده شده در تله مکفیل همراه با پروتئین هیدرولیزات معمولا ۱:۱ است.

برای پروتئین هیدرولیزات، قرص های سراتینکس و قرص های فرمون از تله های مکفیل استفاده می شود.

در شرایط آلودگی کم ۲۰ عدد تله در هر هکتار، در شرایط آلودگی متوسط ۳۰ عدد تله در هر هکتار و در شرایط طغیانی به نصب ۸۰ عدد تله در هر هکتار توصیه می شود.

توصیه می شود تمامی تله ها در بخش جنوبی درختان و ارتفاع ۱.۵تا ۲ متری سطح زمین و در سایه انداز نصب شوند. (فعالیت مگس های مدیترانه ای در بخش جنوبی درخت ها به مراتب بیشتر است).

سمپاشی شکار انبوه با پروتئین هیدرولیزات:

سمپاشی برای شکار انبوه را زمانی انجام می دهیم که تراکم و طغیان این آفت بسیار افزایش یافته است و با روشهای دیگر نمی توان این آفت را کنترل نمود.

در سمپاشی شکار انبوه با پروتئین هیدرولیزات، ۱۵ تا ۲۰ لیتر پروتئین هیدرولیزلات را در ۱۰۰۰ لیتر آب به همراه ۲ لیتر حشره کش مالاتیون مخلوط می نمایید و اقدام به سمپاشی تمام  درخت ها می شود.

• قرص سراتینکس

قرص های سراتیکس، قرص غذایی جلب  کننده مگس مدیترانه ای می باشند .

در داخل هر تله مکفیل ۵ عدد قرص  سراتینکس به همراه ۲۵۰ سی سی آب قرار داده می شود.

بر اساس میزان شیوع و تراکم آفت نصب  70 تا ۱۲۰ عدد تله برای هر هکتار توصیه می شود.

مدت ماندگاری تله ها در محیط ۳ ماه می باشد (بایست در نظر داشت اگر از این  تله ها در روز های گرم تابستان استفاده شود، گرمای هوا آب داخل تله ها  را طی چند روز تا یک هفته تبخیر می نماید لذا بایستی برای حفظ کارایی تله اقدام به تامین آب تبخیر شده نمایید).

 در مواردی دیده شده است و توصیه به آن نیز می شود  که قبل از بستن درب تله های مکفیل به بخش داخلی آن یک برگ کارت زرد می چسبانند. این موضوع هم موجب می شود مگس های مدیترانه ای اطراف به رنگ زرد جلب شوند و مهمتر از آن، اینکه موجب میشود مگس هایی که به داخل تله های مکفیل وارد شدند و به دام افتادند سریعا به کارت ها بچسبند و داخل محلول قرار نگیرند. بدین طریق محلول آب و قرص سراتینکس موجود در تله ها، مدت زمان بیشتری پاک می ماند و مدت زمان بیشتری کارایی خود را حفظ می کند.

• قرص فرمون:

قرص های فرمون حاوی فرمون های جنسی می باشد.

یک عدد قرص در سقف تله های مکفیل قرار می گیرد و با تصعید شدن آن، بویی از آن ازاد می شود که مگس های مدیترانه ای اطراف را به سمت خود جلب می کند.

بر خلاف قرص های سراتینکس در استفاده از قرص های فرمون در تله های مکفیل آب استفاده نمی شود از این رو در فصول گرم می تواند گزینه مناسب تری برای مقابله با مگس های مدیترانه ای باشد.

در تله های مکفیل با قرص فرمون نیز توصیه به آن می شود  که قبل از بستن درب تله های مکفیل به بخش داخلی آن یک برگ کارت زرد چسبانده شود. بدین طریق کارایی تله اقزایش پیدا می کند.

 برای تله های فرمون همانند تله های سراتینکس بر اساس میزان شیوع و تراکم آفت نصب  70 تا ۱۲۰ عدد تله برای هر هکتار توصیه می شود. همچنین توصیه می شود تله ها در بخش جنوبی درختان نصب شوند.

• سمپاشی دوره ای با حشره کش های شیمیایی:

این روش که در شرایط حاد  و زمانی که سایر روش ها کارایی ندارند انجام می شوند. در این روش هر دو هفته تا بیست روز از حشره کش های رایج   همانند مالاتیون (به میزان دولیتر در هر هزار لیتر آب) اتیون (به میزان دو لیتر در هر هزار لیتر اب)  در چند سال اخیر سایپرمترین ۴۰ درصد (به میزان یک لیتر در هزار لیتر آب) برای نابودی و کنترل آفت توصیه می شود.  در این روش بایستی دوره کارنس حشره کش های ذکر شده را در نظر داشت. بطور کلی می توان گفت که بیست روز قبل از برداشت محصول اقدام به هیچگونه سمپاشی نشود.

ولی متاسفانه در عمل و در شرایط حال حاضر کشور (سال ۱۴۰۱) این موضوع بسیار کم رعایت می شود.  در سال های شیوع آفت و در زمان رسیدن میوه مرکبات باغداران هر هفته تا ده روز اقدام به سمپاشی می نمایند. دیده شده است که تنها چند روز بعد از سمپاشی درختان، میوه های درختان مرکبات چیده شد و روانه بازار شده است.

امید برآن است که کشاورزان کمی به وجدان خود رجوع کنند (سلامت جامعه را در نظر بگیرند) و اینکه  دولت در بخش کشاورزی خود طرح هایی را برنامه ریزی کند   بدین صورت که  سموم مخصوص و مناسب را با قیمت مناسب  وارد کشور نماید و یا جایگزین سموم شیمیایی رایج و خطرناک نماید که دوره کارنس کوتاه تر  و در حد چند روز داشته باشد.