بیماری ویروسی پسوروز مرکبات (پوسه مرکبات – پوسته پوسته ای مرکبات)

Psorosis (Scaly bark )

پوسه مرکبات یکی از بیماری هایی است که در باغ های قدیمی بسیاری از مناطق مرکبات کاری شیوع دارد. انواع پوست پوسته ای پسوروز بسیار زیان بارند و باعث ضعف و زوال درختان می شوند. در سال های اخیر به دلیل استفاده از پیوند ک های عاری از ویروس، بروز این بیماری در بسیاری از کشور های جهان کاهش یافته است ولی به رغم این تلاش های پیشگیری کننده ، انتشار طبیعی نوعی شدید پسوروز همچنان در آرژانتین، اروگوئه و هند به صورت مسئله ای مهم باقی مانده است.

پسوروز یک بیماری مرکبات است که ممکن است بر تنه و شاخه ها، برگ ها و میوه ها تأثیر بگذارد و باعث کاهش رشد، شاخ و برگ های نازک، کم میوه دهی و زوال درخت شود.

بیماری پسوروز شامل گروهی از ویروس هاست.

در این بیماری برگ های درختان به رنگ سبز زرد در می آیند و پوست تنه درختان شیار دار، پوسته ای و یا فلس مانند می شود.

مهمترین روش انتقال این بیماری از طریق پیوند می باشد ولی گاهی اوقات این بیماری از طریق بذر، دانه گرده و یا ناقل نیز منتقل می شود.

در برش عرضی چوب (تنه درخت بیمار) دوایر نامنظم صمغ دیده می شود و پوست آسیبی شبیه گموز نشان می دهد. در مراحل بعدی خروج صمغ زیاد می شود و امکان تشکیل کالوس در نواحی لزج وجود ندارد.

در درختان آلوده، شاخه ها در بعضی از قسمت های آلوده دارای فرورفتگی و برجستگی هستند.

بیماری پسوروز به نام بیماری پوسته پوسته ای مرکبات شناخته می شود.

ویروس پسوروز روی اغلب گونه های مرکبات و هبرید های آن ها تاثیر می گذارد. پرتقال شیرین، گریپ فروت و تانجرین به این بیماری شدیدا حساسند .

پوسته پوسته شدن تنه و طویل شدن شاخه ها از نشانه پسوروز در درختان ۸-۱۲ ساله مرکبات می باشد.

آسان ترین روش شناخت این بیماری پوسته ای شدن پوست می باشد. در طی این بیماری تولید درخت به شدت کاهش و یا گاها کاملا بی حاصل می شود.

بایستی نهال های مرکبات از جایی خریداری شود که احتمال حضور این بیماری در پیوند نباشد.

پسوروز انواع مختلفی (A,B) دارد. پسوروز A و پسوروزB با سویه های مختلف ویروس پسوروز مرکبات CPsV همراه اند.

CPsV-A شامل سویه های خفیف و CPsV-B شامل سویه های شدید می باشد.

در سویه نوع A همراه با پوسته پوسته شدن تولید صمغ و تغییر رنگ چوب در زیر پوست را نیز شاهد خواهیم بود.

علائم بیماری را می توان به صورت لکه ها یا خطوط سبززرد در سطح برگ های جوان، لکه های زرد نا منظم و رنگ پریده ( نقش برگ بلوطی) روی برگ ها بالغ، میوه های نامتقارن و تغییر شکل یافته و پوسته پوسته ای شدن پوست تنه و شاخه های اصلی درختان مشاهده نمود.

الگوهای رنگ پریده حلقه ای شکل را روی میوه های آلوده به پسوروز مشاهده می نمایید.

پوسته پوسته ای شدن تنه درختان از نشانه های خاص پسوروز است.

این بیماری موجب ضعف، کاهش شدید رشد و کاهش چشمگیر کیفیت و عملکرد محصول می شود.

نشانه اصلی پسوروز پوسته پوسته ای شدن (Scaling) و یا فلس مانند شدن (Falking) تنه درختان مرکبات است.

در مراحل اولیه بیماری تنه یا شاخه ها، جوش ها یا تاول هایی را نشان می دهند که با بزرگتر شدن، پوست را می شکند.

نشانه های بیماری و پیشرفت آن تحت شرایط آب و هوای سرد بیشتر می باشد و نور کامل نشانه های توسعه و پیشرفت بیماری را در زمستان افزایش می دهد.

استفاده از پیوندک های عاری از بیماری پسوروز، مهمترین روش برای جلوگیری از خسارت این بیماری می باشد.

ضد عفونی ابزار هرس و پیوند با محلول های فرمالدهید، هیدروکلرید سدیم و یا هیدروکلرید کلسیم از گسترش اتفاقی این بیماری توسط ابزار آلوده می کاهد.

بطور کلی عملکرد درختان آلوده کاهش می یابد و بسیار کم خواهد شد و جایگزین نمودن درخت، بهترین روش محسوب می شود.

پسوروز بیشتر در درختان پیر مشهود و رایج است. نشانه های برگی این بیماری معمولا در برگ های جوان و در بهار و پاییز بیشتر دیده می شود.

راه راه شدن و یا خط خطی شدن رگبرگ ها، معمولا با پوسته پوسته شدن تنه درخت اتفاق می افتد.

چوب درخت توسط صمغ ها پر می شود و یک الگوی حلقوی نامنظم در تنه ایجاد می شود، که با برش عرضی تنه درخت مشاهده می شود.

این بیماری ۲ طرح یا نقش در برگ ها ایجاد می کند:

نقش میخی یا خط خطی (Felcking pattern)که به صورت خطوط کم رنگ و لکه های روشن بین رگبرگ ها و موازی با آن ها و بیشتر در برگ های جوان دیده می شود.
نقش برگ بلوطی (Oak leaf pattern) به صورت لکه ها یا خطوط روشن که بخش حاشیه آن ها در مجموع، نقشی مانند برگ بلوط عموما در برگ های بالغ ایجاد می نماید.

از علائم دیگر بیماری پسوروز، گلدهی خارج از فصل، فرورفتگی طولی و عمودی روی چوب و زیر پوست، تولید صمغ و زوال درخت است که در اغلب نواحی مرکبات خیز، بویژه نواحی خنک تر وجود دارد.

با توجه به شرایط آب و هوایی مازندران و سردتر بودن بخش غربی آن، امکان حضور و شیوع این بیماری در شهرستان های رامسر، تنکابن، چالوس و نوشهر به مراتب بیشتر از بخش های مرکزی و شرق استان مازندران می باشد.

هیچ گونه سمپاشی (تیمار شیمیایی) و یا تیمار جراحی (برداشتن و ترمیم پوست آسیب دیده) برای درمان این بیماری وجود ندارد.

تراشیدن پوسته تنه تا قبل از توسعه شدید آن ها، روند رشد بیماری را کاهش می دهد.

روش هایی مانند نسخه برداری معکوس و واکنش زنجیره ای پلیمراز (RT-PCR) و روش سرولوژیکی برای تشخیص ویروس پسوروز (CPsV) وجود دارد اما به دلیل غلظت کم و توزیع نامنظم این ویروس در درخت، سنجش ویروس در درختان بدون نشانه به منظور صدور گواهی عاری از ویروس بودن پیوندک قابل اعتماد نیست.

علاوه بر این CPsV می تواند سال های زیادی در درخت به حالت نهفته بماند به همین جهت است که گواهی مبنی بر عاری بودن درختان مادری از ویروس پسوروز، مخصوصا در نواحی که این بیماری به طور طبیعی گسترش می یابد مشکل است.

بنابراین شاید بهترین کار این است که پیوند ک هایی را که برای تکثیر به کار می برند از درختان بدون نشانه های برگی و بدون نشانه های پوست پوسته ای انتخاب شوند و با نموده سازی بیولوژیکی RT-PCR مورد ازمایش قرار گیرند.