پتاسیم

Potassium

عنصر پتاسیم بصورت کاتیون +k توسط ریشه گیاهان جذب می شود.

ذخایر پتاسیم دنیا را حدود ۴۸ میلیون تن k_۲o تخمین زده اند و می شود برآورد داشت که این میزان ذخایر پتاسیم تا حدی است که برای ۱۷۵۰ سال دیگر کافی می باشد  و جای نگرانی نیست. در میان کشورها بیشترین ذخایر پتاسیم  به  روسیه با ۴۹ درصد، کانادا با ۳۷ درصد و آلمان با ۱۰ درصد تعلق دارد.

پتاسیم برای حفظ سلامتی درخت و کیفیت میوه بسیار مهم است.

اگر پتاسیم خاک بالا باشد، درختان مرکبات میزان بالای پتاسیم را تحمل می کنند و معمولا نسبت به  بالا بودن پتاسیم خاک مقاوم هستند.

مرکبات جز گیاهان پر نیاز از نظر مصرف پتاسیم محسوب می شوند.

پتاسیم نیز همانند ازت و فسفر درگیاه متحرک  و قابل انتقال می باشد لذا کمبود آن ابتدا در برگهای پیر مشاهده می شود.

پتاسیم در برگ ها، بافت ها و میوه های جوان بیشتر موجود می باشد. زیرا در بافت های جوان و مریستمی به دلیل وجود سایتوکنین و اکسین، پروتئین سازی بیشتر انجام می شود.

تجمع پتاسیم در آوند های چوبی موجب افزایش پتانسیل آب می گردد و فشار ریشه ای را افزایش می دهد.

پتاسیم در برگ ها تجمع یافته و از تعرق بیش از حد جلوگیری می کند.

پتاسیم در باز و بسته شدن روزنه ها نقش تنظیم کننده دارد.

وظیفه عمده پتاسیم فعال سازی آنزیم ها می باشد.

پتاسیم در افزایش ضخامت اپیدرم و کاهش ورود بیماری ها نقش مهمی دارد.

در نواحی پر باران بارندگی مداوم موجب شسته شدن تدریجی کاتیون پتاسیم می شود و کمبودآن را درخاک موجب می شود. بنابراین کمبود پتاسیم در خاک های نواحی پر باران بیشتر و در نواحی خشک و کم باران کمتر دیده می شود.

بطور کلی پتاسیم در:

• سنتز و انتقال کربوهیدرات ها در آوند آبکش
• تشکیل دیواره ضخیم سلولی
• جذب آب و تعادل جذب عناصر در آوند چوبی
• افزایش کیفیت محصول
• مقاومت گیاه در برابر بعضی امراض نقش دارد.

دلایل کمبود پتاسیم در گیاهان:

• خاک های شنی یا خیلی سبک
• خاک های رسی سنگین
• شرایط خشکی
• خاک های اسیدی (PH پائین)
• بارندگی های زیاد و طولانی مدت
• آبیاری سنگین
• خاک های فاقد پتاسیم (پتاسیم کم)
• خاک های غنی از منیزیم

پتاسیم بعلت نقش اساسی که در باز و بسته شدن روزنه ها دارد، شدت نور را کنترل و عمل فتوسنتز را تشدید می کند و به نوعی با تنظیم تبخیر و تعرق، گیاه را در برابر خشکی مقاوم می سازد.

پتاسیم در جذب آب توسط ریشه ها نقش دارد و به این ترتیب راندمان آب آبیاری را افزایش می دهد.

بعد از ازت میزان جذب پتاسیم، نسبت به عناصر دیگر بیشتر می باشد و در رده دوم اهمیت کمی قرار دارد.

پتاسیم برخلاف ازت و فسفر، نقش ساختمانی در گیاه ندارد ولی با توجه به نقش های آنزیمی و کوآنزیمی در گیاه، عنصر بسیار حساس و مهمی در گیاه به شمار می رود بطوریکه حداقل ۵۰ آنزیم گیاهی بطور کامل و یا مقدار زیادی از فعالیتشان به پتاسیم بستگی دارد.

پتاسیم در بهبود رنگ میوه که یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده کیفیت و بازار پسندی میوه مرکبات می باشد موثر است.

پتاسیم موجب بزرگ شدن اندازه میوه ها بخصوص در مرکبات می شود و خاصیت انبارداری میوه مرکبات را افزایش می دهد.

پتاسیم در اسیدهای آمینه برای تشکیل پروتئین ها همانند یک کاتالیزور عمل می کند. بطوریکه همواره رابطه فشرده ای بین ازت و پتاسیم در حاصلخیزی خاک احساس می گردد و قسمتی از قابلیت جذب ازت و ذخیره و تمرکز آن در اندام های گیاهان، مدیون نقش پتاسیم می باشد.

پتاسیم مقاومت مرکبات را در برابر بیماری شانکر (زخم) مرکبات افزایش می دهد.

پتاسیم اثرات مثبتی بر کمیت و کیفیت میوه مرکبات مخصوصا درصد قند دارد. که با مصرف سولفات پتاسیم، از درجه و میزان ترش بودن میوه کاسته می شود.

مصرف پتاسیم در مرکبات موجب کاهش چین و چروک خوردن پوست، ترک خوردن آن و پارگی پوست میوه درموقع چیدن میوه از درخت می شود.

پتاسیم عمدتا در رنگ میوه اثر دارد و موجب نارنجی شدن آن می شود.

پتاسیم ریزش میوه های درخت را کاهش می دهد. در مجموع عنصر پتاسیم برای حفظ تعادل مواد غذایی لازم برای رشد یکنواخت و بهتر گیاهان لازم است.

مشخص ترین و ثابت ترین علامت کمبود پتاسیم در مرکبات تولید میوه های ریز است.

پتاسیم موجب بهبود کیفیت میوه می شود، یعنی با کاهش پتاسیم، چروک خوردن و چین خوردن پوست میوه را شاهد خواهیم بود.

معمولا نشانه های کمبود پتاسیم در درختان مرکبات در بهار برجسته و مشخص تر است.

وقتی در درخت مرکباتی یک بخشی از شاخه و برگ های آن زرد می شود. این نشانه از کلروز و نکروزه شدن برگ ها از نشانه های کمبود پتاسیم  و گاها کمبودآهن می تواند باشد. که بعد از تشخیص  با  محلول پاشی با کود های پتاس می توان تا حدودی به رفع آن اقدام نمود. جمع شدن، پیچ خوردن و یا فنجانی شدن برگ ها به سمت پایین (در غیاب آفت شته، مینوز، کرم برگخوار و کنه) می تواند از شواهد کمبود عنصر پتاس در درختان مرکبات  باشد.

قطعه ها و یا تکه های قهوه ای رنگ و نامرتب و زرد شدن نوک برگ ها که سرانجام برگ رنگش را از دست می دهد و در ادامه میریزد (از نشانه های کمبود پتاسیم در برگ مرکبات است که شاخه های پائین تر لخت و بی برگ می شوند).

الگوی زرد شدن برگ های مرکبات بعلت کمبود پتاسیم، در طول سال تغییر می کند ولی معمولا راس برگ و کناره ها دچار زردی می شود و در بهار این الگو  بیشتر دیده می شود. نقاط زرد نامرتب بعلت کمبود پتاسیم در اواخر تابستان مشاهده می شود.

علائم کمبود پتاسیم بصورت سوختگی کنار برگ ها، ابتدا در برگ های پیر مشاهده می شود. کمبود پتاسیم موجب ریزش میوه های مرکبات نیز می شود.

کمبود پتاسیم موجب: رشد آهسته و کند، برگ های کوچک، شاخه های نازک، ظاهر درخت کوچک و جمع شده، حساسیت به خشکی و سرما، کاهش اندازه میوه، پوست خیلی نازک میوه، بافت نرم، ریزش میوه های نرسیده (زودرس ریختن میوه)  و کاهش غلظت اسید در میوه می شود.

فراهم کردن پتاسیم مورد نیاز گیاهان و جذب آن ممکن است در خاک هایی که غلظت کلسیم و منیزم آن خیلی بالاست و یا بعلت کاربرد نیتروژن زیاد، کم شود یا دچار کاهش شود.

جذب پتاسیم به نوعی در برخی از خاک های آهکی کم می باشد.

کاهش رطوبت خاک جذب پتاسیم را کاهش می دهد و منجربه کمبود پتاسیم می شود.

عرضه فسفر و ازت بالا به نسبت پتاسیم، درابتدا شاید سرعت رشد را افزایش دهد اما در نهایت غلظت پتاسیم در گیاه بعلت کمبود، کاهش می یابد.

در اغلب خاک ها کمبود پتاسیم با استفاده از کود شیمیایی سولفات پتاسیم، کلرید پتاسیم و پتاسیم منیزیم  اصلاح می شود.

کودپاشی برگی نیترات پتاسیم (شوره) اگرچه پرکاربرد نیست و در بین کشاورزان کود معمول و شناخته شده ای نمی باشد ولی برای تصحیح کمبود پتاسیم گیاهان بصورت محلول پاشی، می تواند خیلی موثر و سریع باشد.(  در کشاورزی روز، برای تامین پتاسیم مورد نیاز و رفع کمبود پتاسیم گیاه بیشتر از کود های مایع پتاسیم بصورت تک عنصر، ترکیب چند عنصر و یا کلات پتاسیم  بصورت محلول پاشی و یا کود آبیاری استفاده می شود).

ازت، فسفر و پتاسیم در داخل گیاه متحرک می باشند و قابلیت جابجایی دارند (ازت در داخل خاک نیز متحرک می باشد ولی فسفر و پتاس در خاک غیر متحرک می باشند و می بایست در هنگام مصرف آن ها در زمین، در عمق مناسب که ریشه های موئین حضور دارند استفاده شود تا در دسترس آن ها قرار گیرند. لذا می بایست این دو کود  را دفن کرد.

میزان پتاسیم در خاک معمولا خیلی بیشتر از میزان عناصر غذایی پر مصرف دیگر از جمله ازت و فسفر است.

پتاسیم در خاک های نواحی مرطوب نسبت به خاک های نواحی خشک به میزان کمتری وجود دارد. خاک های هوموسی با وجود مواد آلی زیاد، که خود دارای مقدار زیادی پتاسیم است از لحاظ این عنصر فقیرند بعلت آنکه حلالیت پتاسیم در این خاک ها زیاد است و بر اثر آبشویی، این عنصر را از دست می دهند.

در نواحی خشک، که قسمت عمده کشور را شامل می شود، میزان پتاسم خاک کافی و زیاد است و نیازی به مصرف کود های پتاسه احساس نمی شود.

در نواحی مرطوب خصوصا گیلان و مازندران،  احتیاج به این عنصر مشاهده شده است.

مییزان تلفات پتاسیم طی فرسایش آبی به حدی است که در شمال ایران مصرف آب های گل آلود رودخانه ها، بعضی از شالیزارها را از مصرف کود پتاسه بی نیاز می کند.

هرچه تهویه خاک بهتر شود و میزان اکسیژن در مخلوط هوا خاک افزایش یابد افزایش میزان جذب پتاسیم در گیاهان مختلف را خواهیم داشت. وقتی تهویه خاک مناسب نباشد، جذب پتاسیم به خوبی صورت نمی گیرد، این موضوع در نیشکر،مرکبات و ذرت مشاهده شده است.

گیاهانی که مواد قندی و نشاسته ای تولید می کنند مانند چغندرقند، نیشکر و سیب زمینی و اکثر گیاهانی که مواد غذایی خود را درداخل خاک (غده) ذخیره می کنند، نیاز به پتاسیم بیشتری دارند.

بعضی از گیاهان قادر به جانشین کردن سدیم به جای پتاسیم در فرآیندهای فیزیولوژیکی خود می باشند.

مرکبات از دریافت سدیم هیچ بهره ای نمی برد و حتی اگر مقدار زیادی از این عنصر به وسیله ریشه جذب شود به برگ ها انتقال پیدا نمی کند. اما در مقابل این گیاهان دسته دیگری از گیاهان همانند چغندر قرار دارند که با غیبت پتاس به خوبی می توانند از سدیم استفاده کنند. اما وقتی پتاسیم موجود باشد، اثر سدیم در این گیاهان ناچیز است.

کمبود پتاسیم موجب کاهش شدت کربن گیری، کاهش آزاد شدن اکسیژن و کاهش تاثیر شدت نور نیز می شود.

پتاسیم نقش مهمی در کاهش بیماری های انگلی (قارچی، باکتریایی، ویروسی و نماتدی) و غیر انگلی (تنش کم آبی، سرما  و حرارت) گیاه دارد.

به نظر برخی کارشناسان، اثر پتاسیم بیشتر در تولید سلول های اپیدرمی  با دیواره سلولی ضخیم می باشد که در مقابل بیماری ها مقاومت بیشتری می کنند. پتاسیم در میوه مرکبات موجب نارنجی شدن رنگ میوه می شود و کمی این عنصر موجب بوجود آمدن رنگ زرد خواهد شد.

در مرکبات تاثیر پتاسیم در عملکرد محصول، بیشتر بعلت بزرگ شدن میوه ها است تا افزایش تعداد میوه ها.

اندازه میوه مرکبات تابعی از مقدار پتاسیم و ازت است ( این دوعنصر ممکن است اثر متقابل داشته باشند).

برای درشت شدن میوه های مرکبات می تون از محلو پاشی کود نیترات پتاسیم و یا مونو فسفات پتاسیم استفاده نمود.

درانجام عملیات محلول پاشی مرکبات به منظور درشت شدن میوه های مرکبات  می بایست دو مورد را مورد توجه قرار داد. اول زمان خاص، مناسب و موثر برای محلول پاشی  و دوم استفاده از چه کودی و با چه میزان.

دو تا سه نوبت محلول پاشی مرکبات با کود هاس پتاسه (نیترات پتاسیم ۳.۵ کیلوگرم در هزار لیتر آب به همراه اوره ۲ کیلو در هزار لیتر آب و یا مونوفسفات پتاسیم ۴ کیلوگرم در هزار لیتر آب به همراه اوره ۳ کیلوگرم در هزار لیتر آب ) برای بزرگ شدن میوه های ریز مرکبات توصیه می شود. برای میوه های زود رس همانند نارنگی ژاپنی  از ۱۵ تیر به فاصله های بیست روز و برای میوه های دیر رس  نارنگی محلی (انشو) و یا تامسون از۱۵ مرداد به فاصله های بیست روز توصیه می شود.

مزه میوه تابع میزان اسید های آلی و قند میوه است. در بین سه عنصر اصلی، پتاسیم بیشتر باعث افزایش درصد اسید های آلی از جمله اسید سیتریک و اسید آسکوربیک در مرکبات می شود و روی مزه میوه بیشتر نقش دارد.

ضخامت پوست میوه مرکبات نیز تابع میزان پتاسیم است. در مرکبات مبتلا به کمبود پتاسیم، ضخامت پوست میوه بیشتر می شود. ضخامت پوست میوه در مرکبات علاوه بر پتاسیم تابع وضع تغذیه ای این درختان از نظر روی و بر نیز می باشد.

زیادی مصرف پتاسیم از آن جهت که ممکن است باعث کمبود منیزیم در گیاه شود و بروز لکه های آبگزیده در در میوه شود، می تواند خاصیت انبارداری میوه را کاهش دهد.

کودهای پتاسیم برای مصرف خاکی:

نوع کود و میزان کود پتاسیم مورد استفاده برای زراعت ها و باغ ها توسط آزمون خاک مشخص و توصیه می شود. لذا در این مقاله نمی  توان  میزان دقیق یا حدود مصرفی برای این کود ها یا کود های دیگر در نظر گرفت یا توصیه نمود.

سولفات پتاسیم معدنی (پتاسیم سنگی):

معمول ترین و رایج ترین کود پتاسیم است که هم در زراعت و هم در باغداری مصرف می شود.

کود سولفات پتاسیم حاوی ۵۰-۴۷ درصداکسید پتاسیم و ۱۷ درصد گوگرد می باشد.

سولفات پتاسیم پودری (سولوپتاس) که حاوی ۵۰ درصد پتاسیم است نیز در بازار وجود دارد . این کود دارای حلالیت بالایی است وبرخلاف پتاسیم سنگی که کند رها است سریعا در آب حل میشود  و از دسترس ریشه خارج می شود. لذا کمتر از این کود بعنوان کود خاک مصرف پیش از کشت یا پیش از فصل رویش استنفاده می شود.

با آنکه کود سولفات پتاسیم کود گران قیمت تری نسبت به کلرید پتاسیم است،  در ایران بعنوان رایج ترین کود پتاسه مصرف می شود.

کلرید پتاسیم:

کلرید پتاسیم در میان کود های پتاسه دارای بالاترین درصد اکسید پتاسیم ۶۲-۶۰ درصد است و به همراه خود کلر نیز  دارد. در زمانی که مقدار زیادی پتاسیم مورد نیاز است و یا برای گیاهانی که به کلر و شوری خاک حساس می باشند این کود چندان مطلوب نیست زیرا احتمال این وجود دارد که مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش آید.

سولفات پتاسیم منیزیم:

پتاسیم منیزیم کود گرانوله  است که از حدود سال ۱۳۹۵ در کشور تولید شده است .

 این کود حاوی عنصر پتاسیم و منیزیم می باشد . درصد عنصر پتاسیم و منیزیم آن درتولیدات شرکت های مختلف متفاوت است و اکسید پتاسیم آن از ۲۴-۱۲ درصد و اکسید منیزیم آن از ۱۰-۳ درصد متغیر است. و به همین دلیل و به همین نسبت درصد ها، قیمت این کود در شرکت های مختلف متفاوت می باشد.

کود مونوفسفات پتاسیم (اکسید پتاسیم ۳۴ درصد و فسفات ۵۲ درصد) و نیترات پتاسیم (۳۸ درصد اکسید پتاسیم و ۱۳ درصد ازت) نیزدر ردیف  کود پتاسه قرار می گیرند  ولی بعلت حلالیت بالا  بعنوان کود زمستانه و یا قبل از کاشت گیاهان زراعی استفاده نمی شوند. وهمانند کود سولو پتاس ( پتاسیم پودری) بیشتر برای محلولپاشی و یا تغذیه برگی گیاهان کاربرد دارند .و گاها در مراحل رشدی  درختان میوه در سیستم آبیاری تحت فشار از طریق ریشه، درختان را تغذیه می کنند.

برای تامین پتاسیم گیاه از طریق محلول پاشی استفاده از کود نیترات پتاسیم به میزان ۳ کیلوگرم درهزار لیتر آب یا مونو فسفات پتاسیم ۵-۳ کیلوگرم در هزار لیتر آب و یا کود سولو پتاس به میزان ۳-۲ کیلوگرم در هزار لیتر آب  توصیه می شود. همچنین ۲ مرتبه تکرار محلولپاشی به فاصله دو هفته   بعد از مرحله قبل، میزان پتاسیم را تا حدود زیادی تامین و شواهد کمبود را تا حددود زیادی مرتفع می کند.