ریحان (میزان بذر در هکتار، نحوه کاشت، نحوه برداشت و میزان عملکرد)

basil

Ocimum basilicum

ریحان تا حدودی به دلیل محبوبیت و همچنین به دلیل نامش (بازیلیکوم) که از کلمه یونانی “basileus” به معنای “شاه” گرفته شده است به عنوان “پادشاه گیاهان” شناخته می شود.

موطن اصلی ریحان جنوب آسیا ( ایران ، هند و سایر مناطق آسیایی ) ، مناطق گرم آفریقا و آمریکای جنوبی است و بیش از ۵۰۰۰ سال است که در این مناطق کشت می شود ، ولی امروزه در غالب نواحی جهان و ایران پرورش می یابد.

گیاه ریحان از جنس Ocimum است. جنس Ocimum از تیره Lamiaceae (Labiatae) ، شامل گیاهان علفی و بوته ای یکساله و چند ساله است که در سراسر جهان پراکنده اند و بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری آسیا ، آفریقا و مرکز آمریکای جنوبی می باشند.

ریحان یکی از سبزی های مهم برگی یکساله و معطر است که دارای ساقه منشعب از قاعده ، به ارتفاع ۱۵ تا ۶۰سانتی متر می باشد . برگهای آن به رنگ های سبز یا بنفش ، پهن ، دم دار ، متقابل ، اغلب بیضوی نوک تیز با کناره دندانه دار است و گلهای معطر آن ، به رنگهای سفید یا صورتی ، مجتمع بصورت دسته های ۴ تا ۶ تایی است که در طول قسمت انتهایی ساقه قرار دارد . اولین گلها در اواخر بهار (خرداد) ظاهر می شوند و گلدهی تا اواخر شهریور ادامه می یابد . ریحان دارای بذرهای ریز و سیاه رنگ با وزن هزار دانه ۲/۱ تا ۸/۱ گرم می باشد.

برای کاشت ریحان، کلوخه های زمین بایستی کاملا شکسته و زمین کاملا نرم باشد.

ریحان خاک غنی، مرطوب، اما خوب زهکشی شده با اسیدیته ۶ تا ۷ را دوست دارد.

بذر ها عموما و به صورت متداول به صورت دستپاش روی خاک ریخته می شود.

ریحان را ۲ هفته پس از آخرین یخبندان بهاره بکارید.

برای کاشت ریحان در محیط بیرون صبر کنید که خاک حداقل تا ۱۰ درجه سانتیگراد گرم شود. ۲۱ درجه سانتیگراد بهترین دما برای رشد گیاه ریحان است. دمای شبانه نباید کمتر ۱۰ درجه سانتیگراد باشد.

عجله نکنید بدون گرما گیاه ریحان به خوبی رشد نمی کند. در مازندران اوایل خرداد می تواند زمان مناسبی برای کاشت بذرهای ریحان باشد (البته در سال های مختلف ممکن است این تاریخ کمی جابجا شود).

ریحان بهترین رشد را در مکانی دارد که روزانه ۶ تا ۸ ساعت آفتاب کامل داشته باشد، اگرچه در آفتاب جزئی نیز عملکرد خوبی دارد.

برخی از ارقام ریحان شامل:

ریحان شیرین یا ریحان معمولی

ریحان گنووس (Genovese)

ریحان ناپولتانو (Napoletano)

ریحان برگ بزرگ ایتالیایی (Italian Large Leaf Basil)

ریحان برگ کاهو (Lettuce Leaf)

ریحان تیره رنگ اپال یا ریحان بنفش (Dark Opal)

ریحان بنفش ریفلز (Purple Ruffles Basil):

ریحان لیمویی (Lemon Basil)

ریحان کریسمس (Christmas)

ریحان مقدس (Holy Basil)

ریحان یونانی

ریحان تند علفی (Spicy Bush Basil)

ریحان دارچینی (Cinnamon)

ریحان شیرین تایلندی

ریحان سبز رافلز (Green Ruffles)

ریحان آرارات (Ararat)

ریحان آبی آفریقایی

ریحان تند زمینی (Spicy Globe Basil)

ریحان تابستانی (Summerlong)

میزان مصرف بذر در هکتار و مدل کاشت

ریحان را می توان مستقیماً در مزرعه به صورت بذر کاشت (روش مستقیم) و یا گیاهچه های پرورش یافته در خزانه را می توان به زمین اصلی منتقل کرد و در اصطلاح نشا انجام داد (روش غیر مستقیم).

در روش مستقیم بذرها را در شیارهای کم عمقی (نیم تا یک سانتی متر) که به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر ساخته شده اند می کارند. معمولاً میزان ۳-۴ کیلو گرم بذر در هکتار استفاده می شود.

در روش های سنتی بذر را به صورت دستپاش یا توسط ماشین های بذر پاش کوچک در سطح مزرعه پخش می کنند و به صورت آبیاری بارانی آن را آبیاری می کنند.

در روش غیر مستقیم، بذرها به فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر از هم در خزانه و زیر پلاستیک کاشته می شوند. در روش غیر مستقیم به میزان بذر کمتری احتیاج است (حدود یک کیلو گرم بذر در هکتار نیاز است). گیاهچه ها در زمین اصلی به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر از یکدیگر نشا می شوند.

برای هر هکتار مزرعه ۱۴۰ تا ۲۰۰ هزار گیاهچه مورد نیاز است.

در برخی از منابع فاصله بین ردیف ۶۳-۸۸ سانتی متر و فاصله روی ردیف ۱۵ سانتی متر برای کاشت گیاه ریحان توصیه شده است.

Jimmy Kabotha displays his healthy basil crop.

توجه شود که بعد از پخش نمودن بذر ریحان روی سطح خاک، نبایست سطح خاک چنگک زده شود، چونکه اگر بذر ریحان زیر خاک برود جوانه نمی زند.

بذر های ریحان برای جوانه زنی نیاز به نور دارند، می توان مقدار جزئی خاک برگ (برای گلدان ها و پرورش خانگی، کوکوپیت) روی سطح خاک ریخته شود. ولی بایستی دقت شود که بذر ها نهایتا از عمق یک سانتیمتری خاک می توانند نور را جذب کنند (معمولا بذر ها تنها روی سطح خاک پخش می شوند و پوشش داده نمی شوند).

آبیاری ریحان تا پیش از مرحله جوانه زنی بذر بایستی به صورت بارانی و آب پودر شده (حتی با شیلنگ)، روی سطح زمین آبیاری شود.

ریحان تحمل تنش آبی را ندارد و به طور منظم نیاز به آبیاری دارد .بعد از جوانه زنی بذور آبیاری قطره ای ترجیح داده می شود زیرا آسیب به شاخ و برگ ناشی از تماس رطوبت با برگها به حداقل می رسد.

توصیه می شود تا سه روز اول روزی دومرتبه، یک مرتبه صبح (ساعت ۹ صبح) و یک مرتبه هم ظهر (ساعت ۱ تا ۲ بعد از ظهر) آبیاری انجام شود. بایستی در نظر داشت تا مرحله جوانه زنی و سبز شدن بذرها، خاک همواره خیس باشد و خشک نشود. نور مستقیم خورشید و گرمای هوا روی جوانه زنی بذر ها تاثیر منفی نداشته باشد و بذر ها نیز با جذب رطوبت بیشتر، جوانه زنی سریعتری داشته باشند.

۳ تا ۴ و در مواردی تا ۸ روز طول می کشد تا بذر ریحان جوانه بزند.

بعد از سبز شدن بذر ها روزی یک مرتبه آبیاری کفایت می کند. بسته به آب و هوا محیط تا هر دو روز یک مرتبه هم می شود ولی چونکه ریحان فوق العاده آب دوست است اگر هر روز آبیاری شود خیلی بهتر است.

عموما گیاه ریحان بیماری و آفت خاصی ندارد .

قسمتی از گیاه که برداشت می شود و زمان برداشت بستگی به استفاده پیش بینی شده از گیاه دارد. برای برگ های خشک ریحان، گیاه را درست قبل از ظاهر شدن گل ها قطع می کنند. برای تولید روغن ریحان، ضروری است گیاه زمانی برداشت شود که گل ها داخل آن باشند (شکوفه کامل).

برداشت ریحان برای تازه خوری و استفاده برگی زمانی شروع می شود که گیاه دارای ۸-۶ برگ حقیقی باشد و طوری صورت می گیرد که ۴-۲ برگ روی گیاه بماند . بر حسب شرایط آب و هوایی دو و یا سه بار می توان به برداشت بخش رویشی ریحان اقدام نمود . ظهور گل در بوته باعث کاهش کیفیت محصول می شود ، لذا چنانچه بوته به گل نشست می توان گلها را قطع کرد تا بوته به رشد رویشی خود ادامه دهد . گیاه قادر است تا اولین یخبندان به رشد خود ادامه دهد ، اما نسبت به سرما بسیار حساس می باشد .

همانطور که در تصویر زیر مشخص شده است شاخه گیاه ریحان از بالای محل جوانه ها قطع می شود.