آشنایی با بافت بدن انسان یا جانوران و بافت ساختمان گیاهان

از تعدادی سلول که در انجام یک وظیفه خاصی با هم همکاری دارند، بافت بوجود می آید.

اندام نیز شامل تعدادی بافت می باشد که شکل و ساختار مربوط به خود را داشته است و ماهیت مجزا دارد.

این مقاله سعی بر این دارد که مخاطب را با بافت های گیاهی گیاهان آشنا نماید ولی قبل از آن بطور مختصر توضیحی برای بافت بدن جانوران نیز داده می شود تا مخاطب با مقایسه و با احاطه برهر دو موضوع، شناخت دقیق تر و مناسب تری از مباحث مربوط به بافت های گیاهی داشته باشد.

بافت های بدن انسان و جانوران

بافت های بدن انسان و جانوران در چهار بخش اصلی طبقه بندی می شوند که شامل : بافت پوششی، بافت پیوندی، بافت عصبی و بافت عضلانی می باشد.

بافت های پوششی شامل بافت پوششی ساده ( یک ردیف سلول یا یک لایه سلول) و بافت پوششی مطبق (چند ردیف سلول بصورت لایه لایه روی هم) می باشند.

بافت های پیوندی شامل بافت پیوندی سست، بافت پیوندی متراکم و بافت چربی می باشد. غضروف، چربی، خون، استخوان، زردپی و رباط جز بافت های پیوندی محسوب می شوند.

بافت های عصبی شامل دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع) و دستگاه عصبی محیطی ( اعصاب بدن) می باشند.

بافت های عضلانی شامل عضله مخطط، عضله قلبی و عضله صاف می باشند.

بافت های گیاهی

بافت های گیاهی بصورت کلی شامل :

بافت پوستی Drermal tissue

بافت زمینه ای Ground tissue

بافت آوندی Vescular tissue می باشد.

بافت پوستی شامل اپیدرم، کوتیکول، تریکوم، ریشه های موئین و سلول های محافظ می باشد.

اپیدرم Epidermis : بصورت لایه بیرونی ساده و متشکل از سلول های منفرد در گیاهان جوان و برگ ها دیده می شود. گیاهانی که دارای رشد اولیه (نخستین) هستند و در گیاهان بارشد پسین، این بافت وجود دارد.

کوتیکول Cuticle : اپیدرم قسمت هوایی گیاه، برگ و ساقه با یک لایه مومی پوشیده شده است که تلفات آب را کاهش می دهد، این لایه رو کوتیکوال می نامند. اپیدرم ریشه فاقد کوتیکول است که آن عامل به نقش ریشه در جذب آب و مواد معدنی کمک کرده و مربوط می باشد.

تریکوم Trichome موهای ریزی هستند که در سطح اپیدرم وجود دارند و از توسعه سلول های اپیدرم منفرد بوجود می آیند. تریکوم ها موجب ایجاد سایه روی برگ ها در مقابل نور خورشید می شوند. همچنین تاثیر منفی عبور بادهای شدید از سطح برگ را کاهش می دهند و موجب جلوگیری از هدر رفت آب بیش از حد توسط برگ ها می شوند. برگ های دارای تریکوم یا کرک، بعلت مزه بد این کرک ها یا ترشح ماده شیمیایی، معمولا توسط حیوانات خورده نمی شوند.

ریشه های موئین Root hairs از توسعه سلول های اپیدرم در مجاورت نقاط در حال رشد ریشه بوجود می ایند و نقش آن ها افزایش سطح جذب، جذب و جمع اوری آب و مواد غذایی و مواد معدنی خاک به ریشه برای مصرف گیاه می باشند.

سلول های محافظ Guard cells در محل روزنه ها قرار دارند و با انتقال یون ها در نتیجه ورود و خروج آب موجب باز و بسته شدن روزنه ها می شوند.

بافت زمینه ای

بافت زمینه ای چونکه توده های سلولی را تشکیل می دهند که فضای بین بافت ها را پر می کنند، پائین ترین سطح تخصصی را دارند و ۸۰ درصد تمام سلول های گیاهی را تشکیل می دهند.

بافت زمینه ای شامل پارانشیم، کلانشیم و اسکلرانشیم میباشند.

پارانشیم Parenchyma دارای دیواره سلولی نازک می باشند و در بین سلول های آن ها فضای بین سلولی دیده می شود. هسته نسبتا درشت دارند که این هسته درکنار سلول دیده می شود. سلول ها زنده می باشند .

این بافت به اشکال مختلف دیده می شود:

پارانشیم کلروفیلی (Photosynthetic parenchyma) محتوای کلروپلاست است و سلول های این بافت چند وجهی و به دو صورت پارنشیم نرده ای Polisade parenchyma و یا پارنشیم اسفنجی Spongy parenchyma وجود دارند.

فعال ترین بافت فتوسنتزی، بافت پارانشیمی مزوفیل برگ ست که فضای داخلی برگ را بین دوطبقه اپیدرم فوقانی و تحتانی است دربرگرفته است.

پارانشیم ذخیره ای (Storage parenchyma) این پارنشیم مواد انرژی زا را ذخیره می کند.
پارانشیم آبی (Water parenchyma) دارای سلول های حجیم با واکوئل های بزرگ و سرشار از آب می باشند. در ساقه و برگ گیاهان گوشتی مانند کاکتوس بیشتر این بافت زمینه ای وجود دارد.
پارانشیم هوایی (Air parenchyma) دارای حفره هایی است که در آن هوا تجمع دارد و انتقال می یابد. در گیاهان آبزی از جمله برنج این بافت وجود دارد.

کلانشیم Collenchyma در زیر اپیدرم ساقه و قسمت های دیگر یافت می شوند . گاهی اوقات کلروپلاست دارند و فوتوسنتز می کنند. غشای سلولی ضخیم و سلولزی دارند. فضای بین سلولی ندارند ولی گاهی اوقات در آن ها دیده می شود. مانند اسکلرانشیم نقش ساختمانی دارند. سلول های این بافت کوچک و طویل می باشد. سلول ها همانند بافت پارانشیم در مرحله بلوغ زنده اند. این بافت در قسمت بیرونی ساقه های علفی، دمبرگ ها و رگبرگ های گیاهان دیده می شود.

اسکلرانشیم Sclerenchyma سلول های بافت اسکلرانشیم برخلاف بافت پارانشیم و کلانشیم در هنگام بلوغ می میرند، نفوذپذیری ان ها از بین می رود و فعالیت حیاتی ندارند . یلول ها دارای دیواره ضخیم وجنس این دیواره ضخیم سلولزی می باشد و با لیگنین پوشانده شده است. فضای بین سلولی در این بافت وجود ندارد . نقش اصلی این بافت نگهداری گیاه می باشد. وجود بافت اسکلرانشیم در اندامهای مختلف گیاه شامل بگ ساقه و ریشه وجود دارد و مقاومت آن ها را در برابر عواملی نظیر کشش، خم شدن، سنگینی و فشار را افزایش می دهد.

انواع بافت اسکلرانشیمی شامل فیبر ها (Fibers ) و اسکلرئید ها (Sclerieds) می باشند.

بافت فیبر ها دارای سلول هایی دراز و نازک می باشند که لابه لای سایر بافت ها و اغلب در ارتباط با بافت آوندی قرار دارند و بصورت رشته های چند سلولی نقش حمایتی از آوند آبکش را به عهده دارند.

بافت اسکلروئید دارای سلول های به صورت لایه ای و کوتاه می باشند و اغلب منشعب هستند .

بافت آوندی

بافت آوندی شامل آوند چوبی (Xylem) و آوند آبکش (Phloem) می باشد.

آوند چوبی نقش انتقال آب و مواد معدنی را از ریشه به برگ بر عهده دارد. سلول های این بافت فاقد فعالیت حیاتی و مرده می باشند. آوند چوبی شامل دو بخش می باشد، تراکئیدها (Tracheids) که بصورت سلول های نازک و بسیار دراز هستند و اعضای آوندی (Vessel elements-Vessel members) که سلول های عریض و کوتاهی دارند .

اعضای آوندی در جهت طولی به دنبال هم قرار گرفته اند و از طریق دیواره های انتهایی خود با هم تماس دارند. جهت این دیواره ها حالت مورب وافقی دارند و دارای تعداد زیادی منفذ طویل شده هستند که صفحات مشبک را تشکیل می دهند. انتقال مواد در اعضای آوندی از طریق سورخ های صفحات مشبک و منافذ موجود روی اعضای آوندی انجام می شود و مواد از یک اعضای آوندی به دیگری منتقل می شود. اما تراکئید ها صفحات مشبک ندارند و ارتباط بین دو تراکئید از طریق پیت ها ( Pits) یا منافذ جفتی ساده که روی تراکئید ها یا روی نوک آن ها قرار دارد حاصل می شود. همانند اسکلرئید ها و فیبر ها در بافت اسکلرانشیم، که روی دیواره سلولزی آن ها یک دیواره لیگنینی وجود دارد، دیواره لیگنینی شده تراکئیدها و اعضای آوندی آوند چوبی، عامل استحکام چوب می باشد.

آوند ابکش: سلول های آوند ابکش برای انتقال مواد فتوسنتزی تخصصی شده اند. آوند آبکش مواد قندی حاصل از فعالیت یا فتو سنتز برگ ها را به بخش های مختلف و مورد نیاز گیاه منتقل می کند.

آوند آبکش شامل سلول آبکش یا لوله غربالی(Sieve tube)، صفحه غربالی (Sieve plate) ، سلول های همراه (Companion cells) و سلول های پارنشیمی می باشد. اگر صفحه آبکش سوراخ هایش در همه قسمتها یکنواخت پخش شود صفحه آبکش ساده ولی اگر در قسمتهایی متراکم باشد، صفحه آبکش مرکب نامیده می‌شود. قطر منافذ می‌تواند از چند نانومتر تا چند میکرومتر تغییر کند.

همانند اعضای آوندی در آوند چوبی، دیواره انتهایی آن ها حالت افقی دارد و دارای منفذ می باشند ولی همانند آن ها این ومنافذ طویل شده نیستند بلکه بصورت منافذ مدور وجود دارند.

سلول های آوند آبکش در جهت طولی و در امتداد یکدیگر مرتب شده اند و لوله آبکش بسیار طویلی را ایجاد نموده اند. انتقال مواد فتوسنتزی ازیک سلول آبکش به سلول دیگر از طریق منافذ در صفحه آبکش صورت می گیرد که در دو سمت انتهای سلولی و بصورت افقی قرر دارند. شباهت زیادی بین سلول های آوند آبکش و اعضای آوندی وجود دارد اما تفاوت مهم در این است که سلول های اوند ابکش زنده می باشند و در طی تمایز، هسته این سول ها از بین نمی رود. سلول های آوند آبکش فاقد هسته هستند اما متابولیسم این سلول ها توسط هسته سلول های همراه کنترل می شود.

در کنار سلول آبکش یک تا دو سلول همراه دیده می شود. سلول های مادر آبکش با یک تقسیم نامساوی دو سلول بوجود می آورد که سلول بزرگتر به تدریج تمایز حاصل کرده و به سلول آبکش تبدیل می شود و سلول کوچتر به سلول همراه تبدیل می شود. با ازبین رفتن سلول آبکش، سلول همراه نیز به طور همزمان می میرد اما در بعضی موارد سلول همراه اقدام به ساخت آوند آبکش جدید می نماید. آوند های آبکش مادام العمر نیستند و بعد از چند سال فعالیت بی وقفه و با بسته شدن این آوند ها در اثر ترشح قند کالوز، می میرند و فعالیت آن ها خاتمه می یابد و آوند های جدید جایگزین آن ها می شوند.

جهت انتقال آب و مواد معدنی در آوند چوبی یک طرفه و از پایین به سمت بالا می باشد ولی جهت انتقال شیره پرورده در آوند آبکش دوطرفه می باشد (از پایین به بالا و از بالا به پایین).

سلول های همراه دارای واکوئل، کلروپلاست، هسته و میتوکندری می باشند.

سلول های همراه در انتقال مواد شیره پرورده به سلول ها آبکش و از سلول های آبکش به مخزن نقش کمکی دارند.

در داخل سلول های آبکش پروتئینی به نام P-protein وجود دارد که در هدایت شیره پرورده در این آوند ها نقش دارد.

لوله آبکش و سلول های همراه را بافت ذخیره ای مخصوصی به نام پارانشیم ذخیره ای احاطه می کند.

چگونگی و مسیر جذب و انتقال آب و مواد معدنی در آوند چوبی و همچنین انتقال شیره پرورده در آوند آبکش مبحث بسیار مهم و پر محتوایی است که در این مقاله نمی گنجد، در مقاله ای دیگر، اختصاصی به آن موضوع پرداخت خواهد شد .